Mechanizm iluzji i zaprzeczania – czym jest, jak działa i skąd się bierze

Osoby uzależnione od alkoholu, narkotyków, leków, hazardu czy seksu mają tendencje do stosowania pewnych mechanizmów obronnych. Jednym z nich jest mechanizm iluzji i zaprzeczenia, który utrudnia rozpoznanie przyczyn oraz skutków, jakie niesie za sobą nałóg. Mówiąc krótko – tworzy zakłamany obraz rzeczywistości.

Czym jest mechanizm iluzji i zaprzeczenia oraz skąd się bierze? 

Mechanizm iluzji i zaprzeczenia to specyficzny dla każdego rodzaju uzależnienia system zachowań oraz przekonań przystosowawczych pozwalający uzależnionemu wyprzeć informacje o skutkach choroby i trwać w nałogu pomimo strat. System iluzji i zaprzeczenia odpowiedzialny jest za zniekształcenie, a nawet poważne zaburzenie procesów myślowych występujących u osoby uzależnionej. 

 

Jak działa mechanizm iluzji i zaprzeczenia? 

Jak sama nazwa wskazuje, mechanizm iluzji i zaprzeczenia polega na tym, że osoba uzależniona potrafi przedstawić takie argumenty, które świadczą o tym, że nie ma ona problemów z alkoholem, narkotykami itp. Często twierdzi też, że w każdej chwili zdolna jest do całkowitego zrezygnowania np. z alkoholu, a moment, kiedy sięga po napój wysokoprocentowy tłumaczy zwykle gorszym dniem w pracy, złym samopoczuciem itp. W rzeczywistości osoby uzależnione najbardziej okłamują siebie samych. Nie myślą racjonalnie, a postrzeganie rzeczywistości jest zniekształcone, przez co nie są w stanie określić realnie skali swojego problemu alkoholowego oraz konsekwencji picia. Jeżeli taka osoba nie otrzyma pomocy na wczesnym etapie, może to prowadzić do szeregu przykrych konsekwencji. 

Typowym zachowaniem dla ludzi borykających się z alkoholizmem jest mechanizm iluzji i zaprzeczania. Alkoholik zaprzecza temu, że ma jakiekolwiek problemy z alkoholem. Aby w porę zahamować rozwój tej choroby, potrzebne jest wsparcie. Jeśli chcesz uzyskać więcej informacji, zadzwoń pod numer 504 106 335

Przejawy mechanizmu iluzji i zaprzeczenia 

Można wskazać wiele zachowań, które powodują zniekształcenie otaczającej rzeczywistości. Najczęściej nazywane one są mechanizmami obronnymi i na ogół ludzie są nieświadomi ich działania. Oto najważniejsze z nich: 

• Proste zaprzeczenia – jest to podtrzymywanie przekonania, że czegoś nie ma, pomimo że w rzeczywistości istnieje. Osoba uzależniona będzie zaprzeczała nawet najbardziej oczywistym faktom doskonale widocznym dla innych. 
• Fantazjowanie – są to nierealne wyobrażenia związane z uzależnieniem. Przykład: mogę z tym skończyć, kiedy tylko zechcę.
• Minimalizowanie – osoba uzależniona stara się pomniejszyć rozmiar problemu, bagatelizować skutki i konsekwencje swojego zachowania.
• Obwinianie – jest to szukanie winnych za własny nałóg, utrzymywanie, że zawinił ktoś inny, np. piję, bo żona mnie nie rozumie.
• Racjonalizowanie – polega na wyszukiwaniu ,,racjonalnych” usprawiedliwień dla swojego zachowania, pomniejszaniu własnej odpowiedzialności np. piję, bo wszyscy piją.
• Koloryzowanie wspomnień – pamiętanie tylko tych zdarzeń związanych z piciem, które są przyjemne. Zdarza się, że fakty z tego okresu mijają się z prawdą. 
• Intelektualizowanie – mówienie o nałogu jako o problemie, który mnie nie dotyczy, bez jakiegokolwiek odniesienia do siebie.
• Odwracanie uwagi – polega na zmianie tematu rozmowy, która porusza niewygodne dla uzależnionego kwestie.
• Marzeniowe planowanie – tworzenie naiwnych, oderwanych od rzeczywistości wizji własnych działań. 

Świat iluzji uzależnionego, czyli ograniczona zdolność do racjonalnego postępowania

Mechanizm iluzji i zaprzeczenia działa okresowo i nie jest świadomy. Najbardziej uaktywnia się w momencie, gdy pojawiają się przykre stany emocjonalne. W sieci takich iluzji trudno jest dostrzec powody, dla których warto zerwać z nałogiem. Łatwiej za to jest znaleźć pretekst do tego, aby sięgnąć po ,,flaszeczkę”, a to dodatkowo sprawia, że niełatwo jest namówić osobę uzależnioną do podjęcia leczenia. Mechanizm iluzji i zaprzeczenia powoduje, że osoba uzależniona jest zbyt słaba, by samemu poradzić sobie z nałogiem i jednocześnie zbyt mocno przekonana o swoich racjach, by chcieć walczyć z chorobą. W takich sytuacjach jedynym ratunkiem jest podjęcie terapii w ośrodku leczenia uzależnień. Terapia uzależnień to jedyna szansa na to, by uzależniony przestał tworzyć nieprawdziwe obrazy, zażegnał nałóg i rozpoczął nowe życie. 

Zastanawiasz się, jak możesz pomóc w walce z uzależnieniem? Przeczytaj artykuł: Jak pomóc alkoholikowi wyjść z nałogu?

Źródła:

1. ,,System iluzji i zaprzeczania” [w:] ,,Świat Problemów”, J. Mellibruda, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
2. ,,Uzależnienia w praktyce klinicznej: zagadnienia diagnostyczne’’, J. Skála, Państ. Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1966.