FAS – alkoholowy zespół płodowy – czym jest i jakie są jego objawy?

Alkohol jest substancją, która z łatwością przedostaje się przez łożysko do płodu i wpływa na jego rozwój. Prowadzi do uszkodzenia mózgu, a także problemów z prawidłowym wzrostem dziecka. W przypadku spożywania dużych ilości alkoholu może on nawet doprowadzić do śmierci płodu.

FAS, czyli alkoholowy zespół płodowy jest zespołem ciężkich wad wrodzonych i niedziedzicznych spowodowanych spożywaniem alkoholu w trakcie ciąży. Ten zespół zaburzeń można także spotkać pod nazwami: syndrom lub zespół FAS czy fetal alcohol syndrome.

Nie ma dokładnych badań mówiących o tym, jaka ilość alkoholu powoduje FAS. Dlatego nie zaleca się spożywania napojów procentowych niezależnie od trymestru ciąży.

• Kobiety pijące alkohol w ciąży szkodzą nie tylko samym sobie, ale także nienarodzonym dzieciom, narażając je na wystąpienie nieodwracalnych zaburzeń fizycznych i psychicznych, co wynika m.in. z uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. 
• FAS to choroba trwająca całe życie, której nie można wyleczyć. 
• Spożywanie alkoholu w ciąży wielokrotnie zwiększa ryzyko poronienia i może być jego przyczyną samą w sobie. W momencie stwierdzenia ciąży należy całkowicie odstawić alkohol. 

Czym jest zespół FAS?

Alkoholowy zespół płodowy (FAS – fetal alcohol syndrome) to grupa nieprawidłowości występujących u dzieci, których matki spożywały alkohol w czasie ciąży. Jest to najczęstsza niegenetyczna przyczyna niepełnosprawności intelektualnej.

FAS stanowi jedną z podgrup zaburzeń sklasyfikowanych w obrębie spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych (FASD). Pozostałe podgrupy w ramach FASD to:

• pFAS – częściowy płodowy zespół alkoholowy,
• ARBD – wady wrodzone zależne od alkoholu,
• ARND – zaburzenia neurorozwojowe zależne od alkoholu,
• ND-PAE – neurobehawioralne zaburzenia zależne od prenatalnej ekspozycji na alkohol etylowy.

Podobnie jak wiele leków, alkohol przenika z krwi matki przez łożysko do dziecka. U płodu alkohol rozkłada się wolniej niż u osoby dorosłej. Dlatego jego poziom przez długi czas utrzymuje się wysoki, co niekorzystnie wpływa na rozwój dziecka. Skutki mogą obejmować problemy fizyczne oraz kłopoty z zachowaniem i uczeniem się. 

Jaka ilość alkoholu powoduje FAS/zaburzenia neurologiczne związane z syndromem? Ciąża a spożywanie alkoholu

Wiele osób myśli, że tylko dzieci typowych alkoholiczek rodzą się z FAS. Tymczasem każda ilość alkoholu w czasie ciąży naraża dziecko na płodowy zespół alkoholowy i neurorozwojowe zaburzenia zależne. Nie ma bezpiecznej ilości, którą można spożyć. Uszkodzenie rozwijającego się zarodka może nastąpić w dowolnym momencie ciąży.

Ilość alkoholu, która wywołuje objawy choroby nie jest do końca znana, ale można przypuszczać, że nawet wypicie drinka na samym początku nie jest bezpieczne. Dlatego też lekarze i naukowcy rekomendują całkowite zaprzestanie spożywania alkoholu w okresie ciąży, czyli inaczej mówiąc: zachowanie całkowitej abstynencji.

Czy można zapobiec FAS u dziecka? 

Jedynym skutecznym sposobem zapobiegania FAS jest odstawienie alkoholu na czas ciąży. Żadna ilość napojów procentowych nie jest bezpieczna. Zalecane jest również, aby alkoholu nie spożywały kobiety aktywne seksualnie, które nie stosują antykoncepcji. Zwykle mija od czterech do sześciu tygodni, zanim kobieta dowie się, że jest w ciąży. A już we wczesnym etapie płód szybko się rozwija. Jeśli kobieta, nie będąc świadomą odmiennego stanu, spożywała alkohol, nigdy nie jest za późno, aby go odstawiła. Rozwój mózgu płodu ma miejsce przez całą ciążę.

Czym się objawia FAS – objawy zespołu

Oznaki i objawy alkoholowego zespołu płodowego w każdym przypadku mogą być inne. Prenatalne narażenie na kontakt z alkoholem może spowodować uszkodzenie mózgu i układu nerwowego, a także prowadzić do wielu wad wrodzonych i opóźnienia rozwojowego. U jednego dziecka wystąpi tylko kilka z nich, podczas gdy u innego pojawią się wszystkie. 

Prenatalne rozpoznanie zespołu FAS opiera się na obserwacji rozwoju płodu w czasie ciąży, w życiu płodowym. Upośledzone wzrastanie zarówno wewnątrzmaciczne, jak i po urodzeniu, to bowiem jedno z kryteriów diagnostyki dzieci z FAS.

Objawy zespołu FAS w okresie niemowlęcym

Symptomy występujące u niemowląt z płodowym zespołem alkoholowym, obejmują:

• nieprawidłowe rysy twarzy, w tym gładki grzbiet między nosem a górną wargą, cienką górną wargę i małe oczy, zniekształcone małżowiny uszne,
• niską masę ciała,
• niski wzrost,
• problemy ze snem i ssaniem,
• obniżone lub wzmożone napięcie mięśniowe,
• mały rozmiar głowy,
• upośledzenie zmysłu słuchu i wzroku.

Objawy FAS w okresie dzieciństwa i w wieku późniejszym

Objawy, które mogą rozwinąć się z czasem u osób z płodowym zespołem alkoholowym, obejmują:

• opóźniony rozwój mowy, 
• trudności z koncentracją i krótki czas skupienia uwagi,
• trudność w odróżnieniu rzeczywistości od fantazji,
• niedojrzałość emocjonalna szczególnie zauważalna u dzieci starszych, trudności z panowaniem nad własnymi emocjami,
• nadpobudliwość, inne zaburzenia zachowania,
• niski iloraz inteligencji (IQ), niedorozwój umysłowy z możliwymi cechami ciężkiego upośledzenia umysłowego,
• słabą koordynację,
• słabe umiejętności rozumowania i oceny, trudności z myśleniem abstrakcyjnym,
• słabą pamięć krótkotrwałą,
• wady serca,
• problemy z nerkami i kośćmi.

Negatywny wpływ FAS na niemal każdy aspekt życia jest widoczny wyraźnie, a dzieci i młodzież dotknięte syndromem wyraźnie odbiegają od w pełni zdrowych rówieśników. Cała ta gama objawów FAS towarzyszy dotkniętej zespołem osobie do końca życia.

Jak wyglądają ludzie z FAS?

Osoby z zespołem FAS cechują charakterystyczne rysy twarzy: cienka górna warga, zazwyczaj małe oczy, zniekształcone małżowiny uszne (nisko osadzone uszy), brak zarysowanej rynienki podnosowej. Zespół FAS może także skutkować zniekształceniami kończyn i stawów.

Leczenie FAS – jakie są możliwości?

Osoby dotknięte alkoholowym zespołem płodowym na skutek ekspozycji na alkohol w okresie prenatalnym muszą zmagać się ze skutkami i wachlarzem objawów zespołu FAS do końca życia. Do chwili obecnej nie zostało opracowane lekarstwo powstrzymujące objawy FAS, a jedyną formą leczenia są zajęcia wspomagające rozwój dziecka oraz działania polegające na zapewnieniu dziecku opieki psychologicznej. Niestety szkód, jakie wyrządzają upośledzenie umysłowe oraz pozostałe zaburzenia rozwojowe, nie da się cofnąć.

Jak wcześnie można stwierdzić, czy dziecko ma alkoholowy zespół płodowy? Rozpoznanie zespołu FAS

Nie ma testu laboratoryjnego, który mógłby udowodnić, że dziecko ma FAS. W dodatku rozpoznanie FAS może być problematyczne ze względu na fakt, że wiele oznak choroby może przypominać ADHD, dziecięce porażenie mózgowe czy zaburzenia ze spektrum autyzmu. W niektórych przypadkach lekarz jest w stanie zdiagnozować dziecko zaraz po urodzeniu.

Choroba jest stwierdzana na podstawie niewielkich rozmiarów głowy i specyficznego wyglądu fizycznego. Często jednak prawidłowa diagnoza jest trudna. FAS może objawić się dopiero w okresie dzieciństwa lub wczesnej dorosłości poprzez łagodne problemy społeczne czy intelektualne.

Wsparcie kobiety w ciąży uzależnionej od alkoholu

Aby pomóc kobiecie przezwyciężyć nałóg i zadbać o zdrowie dziecka w wielu przypadkach konieczne jest wsparcie specjalisty i terapia w dobrym ośrodku leczenia uzależnień. Bardzo pomocnym elementem, maksymalnie skoncentrowanym na pacjencie są indywidualne spotkania z psychoterapeutami, które zapewniają możliwość zrozumienia motywacji własnego działania.

Prowadzone terapie współuzależnień pomogą poznać przyczyny alkoholizmu oraz rozwiązać problemy rodzinne. Mąż kobiety zmagającej się z nadużywaniem alkoholu może zapisać się na terapię małżeńską, w trakcie której otrzyma informacje na temat etapów choroby. Bardzo dobrym rozwiązaniem dla bliskich, którzy chcą wspierać kobietę w tym trudnym czasie, są konsultacje rodzinne. Warto dodać, że najczęściej terapia powinna być kontynuowana także po urodzeniu dziecka. Dzieci z FAS wymagają bowiem wiele uwagi, co może być czynnikiem wyzwalającym potrzebę sięgnięcia po alkohol.

Przeczytaj wpisy powiązane na naszym blogu:

• Czy alkoholizm da się wyleczyć? 
• Jak alkoholizm wpływa na dziecko?
• Alkoholizm z klasą, czyli czym jest HFA (High Functioning Alcoholics)

Źródła:

1. ,,Dziecko z FAS w szkole i w domu”, Liszcz K., Wydawnictwo Rubikon, 2011.
2. ,,Zagrożenia i problemy współczesnej rodziny”, Bębas S., Wyższa Szkoła Handlowa, 2011.