Zakupoholizm – kiedy zakupy stają się nałogiem?

Niepohamowana pokusa robienia zakupów może przerodzić się w uzależnienie, zwane zakupoholizmem. Nie jest to kaprys ani przejaw konsumpcyjnego stylu życia. To zaburzenie psychiczne, należące do tzw. nałogów behawioralnych. Niestety zakupoholizm może zrujnować człowiekowi nie tylko portfel, ale i życie. Warto więc umieć go rozpoznać, by w porę zareagować.

Czym jest zakupoholizm?

Zakupoholizm, zwany niekiedy shopolizmem, to uzależnienie od zakupów, które przejawia się natręctwem kupowania, nadmiernym nabywaniem produktów, które często nie są człowiekowi do niczego potrzebne. Zakupy impulsywne podejmowane są bardzo spontanicznie – najczęściej pod wpływem towaru na półce sklepowej. Zakupoholizm można określić syndromem XXI wieku. Stanowi on formę rozładowania wewnętrznego napięcia, swoich problemów, frustracji, niedowartościowania. Osoba uzależniona od zakupów traktuje zakupy jako pewnego rodzaju terapię, ucieczkę przed otaczającą rzeczywistością. Nabycie nowego produktu wpływa na krótkotrwałą poprawę humoru. Kompulsywne kupowanie często związane jest z innymi zaburzeniami natury psychicznej, takimi jak zaburzenia nastroju, odżywiania, lękowe.

Skąd się bierze nałóg kompulsywnego kupowania?

Dla wielu ludzi kupowanie nowych ubrań, gadżetów czy kosmetyków stało się codziennością bez względu na wysokość zarobków. Nałóg ten uwarunkowany jest wieloma czynnikami. Wśród nich istotną rolę odgrywają te środowiskowe, związane z kształtowaniem określonych postaw konsumpcyjnych. Zakupom sprzyjają również zmiany cywilizacyjne i kulturowe, jakie zaszły w ostatnich latach – więcej zarabiamy i więcej wydajemy, istnieje większa dostępność produktów i usług. Nałogowe zakupy mają sprzymierzeńca w postaci kart płatniczych, które coraz częściej się wykorzystuje zamiast realnych pieniędzy. Człowiek nie widzi nominału, co oznacza, że ilość środków finansowych nie jest kontrolowana.

Skutki zakupoholizmu

Skutki kompulsywnego kupowania są zbliżone do konsekwencji innych uzależnień behawioralnych, takich jak uzależnienie od hazardu, siecioholizm czy seksoholizm. Konsekwencje zakupoholizmu można rozpatrywać w różnych obszarach, a przede wszystkim w sferze emocji, finansów czy relacji z bliskimi. Angażowanie się w zakupy tylko chwilowo jest źródłem pozytywnych emocji – uwalnia od uczucia napięcia i przynosi ulgę. Stan ten jednak jest bardzo krótkotrwały. Pomimo że kupujący obwinia się za brak kontroli nad zakupami, powraca do tego. Następstwem alkoholizmu są problemy finansowe – zadłużanie się u najbliższych po to, aby mieć pieniądze na własne zachcianki. W skrajnych przypadkach może doprowadzić to do bankructwa. Angażowanie się w zakupy jest w wielu przypadkach źródłem nieporozumień i problemów rodzinnych. Zakupoholicy częściej niż inni ludzie są samotni.

Kiedy zakupy wymykają się spod kontroli, czyli jak rozpoznać uzależnienie od zakupów?

Psycholodzy i terapeuci uzależnień wymieniają wiele różnych objawów zakupoholizmu. Oto najważniejsze z nich:

• odczuwanie silnej, wewnętrznej potrzeby robienia zakupów;
• słaba kontrola nad kupowaniem (uleganie impulsom);
• występowanie, przy próbach ograniczenia zakupów, rozdrażnienia, gorszego samopoczucia. Ustępowanie tych stanów z chwilą pojawienia się możliwości kupowania;
• spędzanie coraz to większej ilości czasu na zakupach w celu uzyskania dobrego samopoczucia;
• zaniedbywanie dotychczasowych źródeł przyjemności na rzecz robienia zakupów;
• ukrywanie zakupów przed najbliższymi, okłamywanie ich na temat ilości wydawanych pieniędzy.

Jak dzielą się zakupoholicy?

Choć wszystkich zakupoholików dotyczy ten sam problem, czyli niekontrolowane kupowanie, można ich podzielić na 4 grupy:

• łowcy okazji – są to osoby, które kupują przede wszystkim na wyprzedażach. Większość kupowanych przez nich produktów nawet nie zostaje odpakowana;
• zakupoholicy-kolekcjonerzy – do tej grupy zaliczają się osoby, które kupują tylko wybrane przedmioty;
• innowatorzy – są to osoby podążające za nowinkami, które kupują to, co na topie i w modzie, otaczają się gadżetami;
• window-shopping – tej grupy nie stać na realne zakupy, więc potrzebę kupowania zaspokajają sobie poprzez oglądanie wystaw sklepowych.

Czy zakupoholizm trzeba leczyć?

Robienie zakupów stanowi dla zakupoholików to samo, co alkohol dla alkoholików – zakupy stają się sposobem radzenia sobie z negatywnymi emocjami. Zakupoholizm to uzależnienie, z którego trzeba się wyleczyć. Jak go leczyć? Najlepszym rozwiązaniem jest psychoterapia. Terapia leczenia uzależnień ma na celu uświadomić choremu szkody, jakie niesie za sobą nałogowe kupowanie. Rozpoczęcie terapii pozwala pracować nad zmianą zachowań. Jednak najlepsze efekty przynosi, gdy jest prowadzona w formie stacjonarnej. Wówczas jest możliwość skupienia się na zachowaniu pacjenta i stopniowego eliminowania niepożądanych zachowań.

Pierwszym krokiem prowadzącym do podjęcia walki z uzależnieniem i wyleczenia zakupoholizmu jest uświadomienie sobie, że ten problem nas dotyczy. Pomimo że osoba uzależniona od zakupów będzie początkowo zaprzeczać, że ma problem, warto dążyć do tego, aby nakłonić ją do skorzystania z pomocy specjalistów.

Źródła:

1. ,,Zakupoholizm. Jak samodzielnie uwolnić się od przymusu kupowania? Samo Sedno’’, K. Kucewicz, Edgard Multimedia, 2016. 
2. ,,Bez tajemnic: o uzależnieniach i ich leczeniu, Bohdan Tadeusz Woronowicz, Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2001.