Czym są uzależniania behawioralne i skąd się biorą?

Wielu osobom słowo ,,uzależnienie” kojarzy się z alkoholizmem, narkomanią czy nawet lekomanią. I słusznie, jednak pojęcie to ma znacznie szersze znaczenie. Dotyczy ono również pewnych czynności, które podejmujemy na co dzień. Zapraszamy do lektury artykułu, z którego dowiecie się, czym są i skąd się biorą uzależnienia behawioralne.

• Uzależnienia behawioralne stanowią obecnie coraz większe zagrożenie dla młodych ludzi.
• Są to zachowania kompulsywne, nad którymi człowiek nie jest w stanie zapanować i które negatywnie wpływają na wiele obszarów jego funkcjonowania.
• Osoby dotknięte uzależnieniami behawioralnymi często wymagają profesjonalnej pomocy w ośrodku leczenia uzależnień. 

 

Uzależnienia behawioralne – co to jest?

Uzależnienia behawioralne, zwane również czynnościowymi, to grupa uzależnień psychicznych, które wiążą się z nałogowym wykonywaniem pewnych czynności. Znane są różne rodzaje uzależnień behawioralnych: mogą one być związane z uzależnieniem od hazardu, gier komputerowych, zakupów, seksu, telefonu komórkowego itd. Coraz więcej mówi się także o uzależnieniu od zabiegów medycyny estetycznej, w tym chirurgii plastycznej, opalania (tanoreksja) czy bigoreksji (przesadna dbałość o własną sylwetkę poprzez ćwiczenia fizyczne). Uzależnienie od telefonu komórkowego, gier komputerowych lub użytkowania sieci internetowej to przypadłość, która coraz częściej spotyka dzieci w wieku szkolnym. W ich przypadku odzyskanie kontroli nad swoimi zachowaniami. Co gorsza, podenerwowanie, złość czy zachowania agresywne mogą towarzyszyć uzależnieniom, co z kolei przekłada się na fakt, że zaburzona kontrola impulsów może być niebezpieczna nie tylko dla osoby uzależnionej, ale również jej najbliższego otoczenia. Repertuar takich zachowań ciągle się poszerza. Tego typu zachowania są traktowane jako zachowania nałogowe (kompulsywne), nad którymi człowiek nie potrafi zapanować i które w negatywny sposób odbijają się na jego życiu. Ich głównym celem jest zredukowanie złego samopoczucia i wewnętrznego napięcia.

Uzależnienie behawioralne a uzależnienie od substancji psychoaktywnych – podobieństwa i różnice

Specjaliści są zdania, że nie ma większych różnic między uzależnieniami od substancji psychoaktywnych a uzależnieniami czynnościowymi (behawioralnymi) – mechanizm uzależnienia jest ten sam. Zasadnicza różnica polega jednak na tym, że w pierwszym przypadku osoby uzależnione szukają kontaktu z daną substancją – alkoholem, narkotykami, dopalaczami, które wywołują określony stan, drugi wiąże się z nieodpartą potrzebą wykonywania konkretnych czynności. Mimo że zachowania te są społecznie akceptowane, to silne pragnienie zrobienia czegoś może stać się zagrażające i przejść w uzależnienie wtedy, kiedy tracimy nad tym kontrolę. Odczuwamy wówczas przymus, czyli pragnienie wykonywania danej czynności, mimo negatywnego wpływu na nasze funkcjonowanie. Kiedy natomiast nie możemy jej wykonać, odczuwamy przykre dolegliwości (tzw. objawy odstawienia), czyli rozdrażnienie, złość, niepokój. 

Uzależnienia behawioralne (czynnościowe) – skąd się biorą?

Uzależnienie od czynności nie pojawia się nagle. Jest to proces, który ma swoje fazy. Do rozwoju uzależnień behawioralnych niewątpliwie przyczyniają się zmiany cywilizacyjne, tempo życia, konsumpcyjne podejście, życie w coraz większym stresie. W rozwoju uzależnień behawioralnych istotną rolę odgrywają również uwarunkowania rodzinne, a w szczególności modelowanie społeczne. Młodzi ludzie uczą się pewnych zachowań, obserwując je w swojej rodzinie. Prawdopodobieństwo pojawienia się kompulsywnych zachowań przez to jest jeszcze większe – określane jest to jako model psychodynamiczny. Kompulsywne zachowania mają również swoje źródło w uwarunkowaniach psychologicznych, które związane są z podmiotowymi cechami człowieka, a przede wszystkim z jego osobowością. Ludzie szukają sposobów szybkiej gratyfikacji, przyjemności, mają skłonności do zachowań ryzykownych. Na rozwój zaburzeń behawioralnych często mają wpływ cechy osobowości, takie jak poczucie niskiej wartości, bezradność, pesymizm życiowy, skłonności depresyjne. Przyjemne emocje, które pojawiają się po wykonaniu określonych czynności związanych z zachowaniem kompulsywnym, powodują dalszą chęć jej utrwalenia.

Jak rozpoznać uzależnienie behawioralne? Objawy

Negatywne skutki zachowań kompulsywnych mogą przejawiać się, w zależności od ich rodzaju, w różnych sferach funkcjonowania człowieka. Do głównych objawów wynikających w nadmiernego zaangażowania się w daną czynności zalicza się:

• problemy ze snem;
• zespół przewlekłego zmęczenia;
• zawroty głowy;
• drażliwość;
• pogorszenie kontaktów z rodziną, bliskimi, przyjaciółmi;
• obniżoną satysfakcję z życia;
• problemy finansowe;
• pojawienie się objawów typowych dla syndromu odstawienia w sytuacjach, gdy wykonywanie danej czynności nie może zostać zrealizowane;
• wzrastającą tolerancję na daną czynność;
• rezygnację z innych źródeł przyjemności;
• uciążliwe nawroty w przypadku prób zaprzestania wykonywania danej czynności.

Zaburzenia behawioralne to problem, który dotyka zarówno dorosłych, jak i – coraz częściej – dzieci i młodzieży.

Jak leczyć zaburzenia behawioralne? Terapia uzależnień behawioralnych

Tak, jak w przypadku każdego innego uzależnienia, zaburzenia behawioralne są chorobą, która w postępujący sposób potrafi zniszczyć życie. Nieleczony nałóg zawsze się nasila, powodując coraz to większe skutki. Jedną ze skuteczniejszych metod walki z taką formą zaburzeń jest terapia uzależnień behawioralnych, której celem jest powstrzymanie nałogowych zachowań oraz nauka radzenia sobie z wyzwaniami życiowy w inny, zdrowy sposób. Efekty leczenia uzależnień zachowań kompulsywnych zależą w głównej mierze od woli i motywacji osoby uzależnionej.

Co jest ważne dla chorego podczas leczenia uzależnień?

Leczenie uzależnień behawioralnych to zazwyczaj długotrwały proces, podczas którego chory narażony jest na oddziaływanie na niego wielu różnych emocji. Od dezorientacji, przez złość. Poczucie ulgi z kolei pojawia się zazwyczaj dopiero wtedy, gdy terapia zakończy się sukcesem. Ważne więc jest to, by osoba uzależniona wspierana była przez swoich najbliższych wspierana na każdym etapie, również podczas szukania skutecznych metod radzenia sobie ze swoją przypadłością i zdobywania wiedzy o kontrolowaniu zachowań. Leczenie uzależnień behawioralnych często jest procesem żmudnym, ale z pewnością warto się go podjąć.

 

Zapoznaj się również z powiązanymi wpisami z naszego bloga:

• Skąd się bierze seksoholizm i jak rozpoznać tę wstydliwą chorobę, czyli wszystko o ciemnej stronie seksu

Źródła:

 

1. ,,Uzależnienia behawioralne”, I. Grzegorzewska Iwona , L. Cierpiałkowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018. 
2. ,,Uzależnienia behawioralne i zachowania problemowe młodzieży. Teoria Diagnoza Profilaktyka Terapia”, J. Jarczyńska, Wydanie publikacji współfinansowane ze środków Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych, będących w dyspozycji Ministra Zdrowia, Bydgoszcz 2014.